Onderzoek e-health: 25% Nederlanders ging voor het eerst digitaal naar de dokter tijdens pandemie

Voor veel patiënten was het de eerste keer dat ze digitaal bij de dokter op bezoek gingen tijdens de coronapandemie. Dankzij de verruiming van de regels voor e-health en het gebruik van toepassingen voor telegeneeskunde werd beeldbellen met een specialist, een digitaal consult met de huisarts of een online herhaalrecept aanvragen bij de zorgverlener vereenvoudigd. Dit stelde niet alleen artsen in staat om veilige en tijdige consults te houden zonder gevaar voor besmetting met Covid-19, maar het bespaarde patiënten ook veel reis- en wachttijd. 

Capterra onderzoekt de ervaring van patiënten met digitale zorg in ons land, de kwaliteit van het online consult vergeleken met het fysieke consult, het vertrouwen in een digitale diagnose en de barrières bij het gebruik van e-health. Ongeveer 1000 Nederlanders die de afgelopen 12 maanden een fysieke of digitale afspraak hebben gehad bij een arts deden aan dit onderzoek mee (de volledige onderzoeksmethodologie staat onderaan het artikel).

De scope: wat is e-health in dit onderzoek?

Onder e-health, ook wel telegeneeskunde, e-zorg of zorg op afstand genoemd, wordt in dit onderzoek het toepassen verstaan van informatie- en communicatietechnologie (zoals beeldbellen, telefoneren of chatten) voor het op afstand consulteren, diagnosticeren en behandelen van medische problemen van patiënten.

Kwart ondervraagde Nederlanders minder vaak naar de dokter dan gewoonlijk

Digitale zorg is niet nieuw, vooral huisartsen werkten al met e-consults vóór de crisis . Sinds de corona-uitbraak wordt het digitale consult echter intensiever ingezet. Uit onderzoek van Nivel blijkt bijvoorbeeld dat 62% van de huisartsen in april 2020 voor het eerst is gaan beeldbellen. 

Vanwege de angst voor besmetting en de drukte bij ziekenhuizen en zorgverleners werd het moeilijker om tijdig en veilig een face-to-faceconsult te krijgen. Dankzij digitale consulten of online afspraken konden er meer doktersbezoeken doorgaan. Toch ging een kwart (25%) van de ondervraagde Nederlanders minder vaak naar de dokter dan gewoonlijk, blijkt uit het onderzoek. 

1 op de 4 ondervraagde Nederlanders ging voor het eerst digitaal naar de dokter tijdens de pandemie

Van de 994 Nederlanders die meededen aan dit onderzoek heeft bijna een derde wel eens (31%) een digitaal consult bij een arts of ziekenhuis gehad. Dat is bijna dubbel zo veel als in Duitsland (17%), maar bijna de helft minder dan in het Verenigd Koninkrijk (54%). 6% van de Nederlandse respondenten maakte al gebruik van het digitale consult vóór de pandemie, de resterende 25% had hun eerste digitale afspraak tijdens de corona-uitbraak. 

Twee dingen vallen op: de gebruikers van digitale zorg (31%) willen er in de toekomst gebruik van blijven maken (81% van deze groep), terwijl de meeste respondenten die nog nooit van digitale zorg gebruik hebben gemaakt (69%), het in de toekomst ook niet willen proberen (53% van deze groep). Dit duidt op het bestaan van bepaalde barrières die bovendien moeilijk overwonnen kunnen worden, zoals later in dit artikel zal worden belicht.

Ervaring van gebruikers van zorg op afstand

Veruit de meeste patiënten beoordelen hun ervaring met telegeneeskunde goed (58%) tot uitstekend (16%). Slechts 5% vond het slecht.

Een greep uit de ervaringen met het digitale consult: 

De meest uiteenlopende klachten werden in deze digitale zittingen behandeld en ze hadden zeker niet allemaal betrekking op het coronavirus. 72% had een digitaal consult over andere verschijnselen, de rest (28%) ging wel over coronasymptomen. 

De meeste online consulten vonden bij huisartsen plaats (35% van het totaal). De meest genoemde specialisten die digitaal geconsulteerd zijn, zijn die van interne geneeskunde (20%), neurologie (14%) en cardiologie (12%). 

Een greep uit de klachten die er allemaal besproken en behandeld zijn in digitale consults: 

• Huidproblemen (vaak in combinatie met het versturen van foto’s)
• Bespreken/aanpassen medicatie
• Bespreken uitslagen (bloed)onderzoek
• Bespreken van vervolgafspraken in de behandeling van chronische aandoeningen (kanker bijv.)
• Controle en nazorg na een operatie 
• Algemeen advies (traumatologie)
• Psychotherapie 
• Rugklachten
• Ontstoken ogen

Ook psychische klachten staan op de lijst. 11% van de respondenten heeft hun huisarts geraadpleegd over hun geestelijke gezondheid. Dat het videoconsult ook gebruikt is voor de geestelijke gezondheidszorg is een goed teken omdat het uitkomst kan bieden tegen de lange wachtlijsten. Bovendien kunnen digitale sessies soms korter zijn en zijn deze niet aan een locatie verbonden met beperkte openingstijden. 

Kwart gebruikers zorg op afstand gebruikt beeldbeltoepassing

Naast het telefonische consult, dat veruit het meest werd gebruikt (in 65% van de gevallen), gebruikte 26% een videoconferentie tool voor hun digitale afspraak:

Het patiëntenportaal wordt dus nog maar weinig gebruikt. Uit het onderzoek van Nivel blijkt dat veel patiënten uit gemak hun reguliere e-mail hebben gebruikt om met huisartsen te communiceren of foto’s door te sturen in plaats van berichten via het patiëntenportaal te sturen. De beveiliging van persoonsgegevens wordt in een patiëntenportaal beter gewaarborgd omdat die toepassing speciaal voor de zorg ontwikkeld is en dus meer informatiebeveiliging biedt dan consumenten videoconferentietools bijvoorbeeld. Hierover meer in het vervolgonderzoek volgende maand. 

Ook eerste consult ging veelal digitaal

De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) heeft de regelgeving voor zorg op afstand tijdelijk verruimd tijdens de pandemie om te voorkomen dat patiënten naar het ziekenhuis of de huisarts komen terwijl dat niet noodzakelijk is. Het eerste consult hoeft hierdoor niet meer face-to-face, maar mag ook digitaal en bij de zorgverzekeraar gedeclareerd worden. 30% van de gebruikers van digitale zorg had een eerste consult.

• 30% van de gebruikers van digitale zorg had een eerste consult 
• 45% had een online vervolgafspraak na een eerste fysieke afspraak
• 17% had een online vervolgafspraak na een eerste online afspraak

Slechts 20% digitale consults liep uit op een fysieke afspraak

Voor meer dan de helft (53%) was het digitale consult afdoende om de medische klacht af te handelen. Voor 20% was er echter nog een fysieke afspraak bij de arts zelf nodig voor een nader onderzoek. 

Digitale consulten hebben natuurlijk beperkingen. Voor spoedgevallen of uitgebreide vragen over klachten is het digitale consult niet echt geschikt. Het grootste nadeel (volgens 59% van de gebruikers) is dat er geen lichamelijk onderzoek mogelijk is. Alhoewel er voor huidaandoeningen als eczeem, tekenbeten, moedervlekken of wonden toch veel mogelijk is gebleken. Artsen zeggen dat foto’s van huidafwijkingen over het algemeen goed te beoordelen zijn.

Voordelen e-health

Maar aangezien het digitale consult voor 53% van de ondervraagde patiënten afdoende was om de klacht te verhelpen, is het toch heel effectief gebleken. Patiënten zien er dan ook de voordelen van in. Kortere wachttijden dan bij de praktijk van de arts (45%), snellere beschikbaarheid van artsen (46%) en minder risico op besmetting (39%) zijn de belangrijkste. 

Een van de voordelen voor artsen is het voorkomen van onnodige zorg in de zin dat de juiste zorg op de juiste plek wordt gegeven. Hoe zouden Nederlanders het vinden als online consultatie in de toekomst een verplichte stap zou worden voor een afspraak in levende lijve? Meer dan de helft (52%) zou zich hier weinig tot geen zorgen over maken. 

Keuze voor online consult deels opgelegd

De toename in het gebruik van e-health komt meer vanuit het initiatief van de zorgverlener dan vanuit de patiënt. Dat blijkt uit de antwoorden op de vraag waarom mensen voor een digitale afspraak hebben gekozen. In veel gevallen waren ziekenhuizen of artsen alleen digitaal bereikbaar en was zorg op afstand de enige mogelijkheid (32%). Veel artsen raadden het online consult hun patiënten ook aan (25%).  

Angst om besmet te worden of anderen te besmetten met Covid-19 waren redenen voor 21% van de e-zorggebruikers om zelf voor een digitaal consult te kiezen, maar het was niet de belangrijkste reden. Praktische redenen als minder wachttijd of minder reistijd worden vaker genoemd (30%). 

Weinig vertrouwen in diagnose op afstand

Patiënten hebben nog maar weinig vertrouwen in een diagnose op afstand. 66% van de respondenten denkt dat een diagnose die gesteld wordt op afstand minder nauwkeurig is dan een face-to-facediagnose. Bijna een kwart (23%) denkt dat het even nauwkeurig is. Er zijn weinig verschillen tussen de respondenten die wel of geen ervaring hebben met telegeneeskunde.

37% ondervraagde Nederlanders huiverig om digitale zorg te proberen

Een aanzienlijke groep Nederlanders blijft huiverig ten opzichte van e-health. Van de 69% respondenten die nog nooit gebruik gemaakt heeft van het digitale consult, wil 53% er ook in de toekomst geen gebruik van maken en geeft altijd de voorkeur om naar de praktijk te gaan. Dat is meer dan een derde (37%) van het totaal aantal respondenten. 

De belangrijkste reden voor hun onwilligheid is dat ze hun arts liever in levenden lijve spreken (81%). Een bezoek aan de huisarts is voor sommige mensen ook meer dan alleen een medisch consult. Het gaat ook om een stukje sociaal en menselijk contact. Het delen van heel persoonlijke en gevoelige informatie via een scherm of een bericht is onpersoonlijk en kan daarom een barrière vormen. Het is deels een gevoelskwestie, maar ook een kwestie van gewoonte. 

Er is ook weinig dat deze mensen van gedachten kan doen veranderen. Alleen als er geen andere mogelijkheid is om een bepaalde arts te bereiken zou 29% van deze groep zich eraan wagen. Als ze verschijnselen van Covid-19 zouden vertonen dan zou 22% het teleconsult wel gebruiken, maar zelfs in dat geval blijft 51% van deze groep toch weigeren (de rest weet niet zeker wat ze zouden doen).

Toekomstvoorspelling: huidig gebruik digitaal consult zal afnemen

Eerder werd al vermeld dat de ervaring met telegeneeskunde van driekwart van de gebruikers  goed (58%) tot uitstekend (17%) was. 81% van de gebruikers van e-zorg is dan ook overstag en wil in de toekomst ook gebruik blijven maken van e-health. 

Maar als de coronapandemie voorbij is wil ruim een derde (35%) van de e-zorggebruikers wel minder vaak dan nu op digitaal doktersbezoek.

Dankzij de coronapandemie hebben veel mensen voor het eerst ervaring opgedaan met zorg op afstand. Die ervaring was in de meeste gevallen goed en patiënten zien in dat de voordelen van het online consult verder reiken dan alleen bescherming tegen besmetting met het coronavirus. Minder wachttijd, reistijd en snellere beschikbaarheid van een bepaalde arts zijn belangrijke voordelen die toekomstig gebruik van het teleconsult zullen stimuleren. Toch is een vrij grote groep van de ondervraagde Nederlanders huiverig. Ze hebben geen vertrouwen in een diagnose via digitale middelen en willen hun gezondheid niet op afstand bespreken. Het initiatief zal daarom vanuit de zorgverlener moeten komen. Die zal patiënten zonder ervaring met digitale zorg moeten aansporen om het uit te proberen en ook zelf de voordelen ervan te ondervinden.